Startup Otopsileri – Bölüm 9: Devletle Dans – Teşvik, Hibe ve Vergi İade Tuzakları

“Bir startup’ı sessizce mezara götürmek istiyorsanız, yanlış kullanılan bir teşvik veya hibe yeterlidir.”

Ölüm Nedeni: Devlet Kaynakları ile Borç Batağına Girmek

Türkiye’de startup’ların önemli bir kısmı, nakit akışını güçlendirmek için devlet desteklerine başvuruyor. TÜBİTAK, KOSGEB, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı hibeleri ya da vergi iadeleri cazip bir can simidi gibi görünüyor. Ancak raporlama yükümlülüklerinin ihmal edilmesi, yanlış beyan ya da usulsüzlük şüphesi bir anda bu can simidini taş ağırlığında bir batırma aracına dönüştürebiliyor.

Startup dünyasında “bedava para” diye görülen teşvikler, aslında ağır yükümlülükler taşıyor. Bir rapor yanlış sunulduğunda, ya da proje çıktıları planlandığı gibi gerçekleşmediğinde, kurucu şirket hem aldığı hibeyi geri ödemek zorunda kalıyor hem de faiz ve cezalarla iflasa sürükleniyor.

Otopsi Bulguları

• Yanlış Beyan: Kurucular, teşvik raporlarını eksik veya yanlış bilgiyle doldurdu, denetimde yakalandı.

• Proje Çakışması: Aynı harcama iki farklı destek programına yazıldı, usulsüzlük sayıldı.

• Geri Ödeme Krizi: 2 milyon TL’lik hibe faiziyle birlikte geri istendi, şirketin nakit akışı çöktü.

• Yatırımcı Panik Butonu: Due diligence sırasında ortaya çıkan teşvik yükümlülüğü nedeniyle yatırımcı masadan kalktı.

Gerçek Vaka – Türkiye’den Acı Bir Ders

2020’de İstanbul merkezli bir yapay zekâ girişimi, TÜBİTAK 1507 desteğiyle Ar-Ge projesine başladı. Proje raporlarında kullanılan bazı harcamalar, aynı zamanda KOSGEB destekli başka bir projeye de yansıtılmıştı. Denetimde bu durum “çifte kullanım” olarak kayda geçti. TÜBİTAK, tüm hibenin faiziyle iadesini talep etti.

Girişim, henüz yatırım almadan 3 milyon TL’lik borç yükünün altına girdi. Yatırımcılarla yapılan görüşmeler sonuçsuz kaldı, çünkü yatırımcılar devlet kurumlarıyla yaşanan uyuşmazlığı “yüksek risk” olarak değerlendirdi. Şirket, iki yıl içinde faaliyetini durdurdu.

Yatırımcı Perspektifi: Neden Devlet Teşvikleri Risk Unsuru?

• Şeffaflık Eksikliği: Startup, devlet destekleriyle ayakta kalıyorsa, gerçek iş modeli kârlılığı görünmez hale gelir.

• Geri Ödeme Riski: Yatırımcı, “yarın 5 milyon TL borç çıkarsa ne olur?” sorusunu sormak zorundadır.

• Yönetim Zamanı: Kurucular iş geliştirmeye odaklanmak yerine teşvik raporlarıyla boğuşur.

Yatırımcı için devlet teşvikleri tek başına “değer artırıcı” değil, aksine bir risk faktörüdür.

Uluslararası Örnek – Avrupa’dan Bir Ders

2015’te Almanya’da bir biyoteknoloji girişimi, Avrupa Birliği Horizon 2020 fonuyla 2,5 milyon Euro destek aldı. Ancak proje sonunda hedeflenen klinik faz çalışmaları gerçekleştirilemedi. AB denetçileri “yükümlülük ihlali” tespit etti ve fonun tamamının geri ödenmesine karar verdi. Girişim, henüz pazara ürün çıkaramadan iflas başvurusu yapmak zorunda kaldı.

Bu vaka, devlet desteklerinin “yatırımcı güveni” açısından ne kadar kırılgan olduğunu gösterdi.

Türk Hukuku Perspektifi – Nelere Dikkat Edilmeli?

1. Hibe ve Teşvik Sözleşmeleri

   
   

   Her devlet destek programı, kendi şartnamesi ve sözleşmesiyle gelir. Türk Borçlar Kanunu uyarınca, yanlış beyan veya yükümlülük ihlali halinde doğrudan geri ödeme sorumluluğu doğar.

2. Bağımsız Mali Denetim

   
   

   Bağımsız mali müşavir raporları, teşvik harcamalarının doğruluğunu teyit etmeli. Bu hem startup’ı hem yatırımcıyı korur.

3. Kurucunun Beyan Yükümlülüğü

   
   

   Kurucu ortak, yatırımcıya yaptığı sunumda “hangi teşviklerden yararlanıldığını” ve “geri ödeme risklerini” açıklamakla yükümlüdür.

4. Yatırımcı Lehine Tazminat Maddeleri

   
   

   Hissedarlar sözleşmelerinde, teşvik geri ödemesinin şirkete değil kurucuya yüklenmesi sağlanabilir.

Vaka Analizi – ABD’den PayPal’ın Dersleri

PayPal, 1999’da henüz küçük bir girişimken Kaliforniya eyaletinde “küçük işletme destek fonları”ndan yararlandı. Ancak PayPal’ın hızla büyümesi, raporlama yükümlülüklerinin eksik yerine getirilmesine neden oldu. Denetim sırasında bu eksiklikler ortaya çıktı, PayPal geri ödeme riskiyle karşı karşıya kaldı. Yatırımcılar devreye girdi, bağımsız denetim yaptırıldı ve sorumluluk kurucuların şahsi kefaletiyle sınırlı tutuldu. Bu krizden alınan ders sayesinde PayPal, sonraki turlarda devlet desteklerinden uzak durarak yalnızca yatırım sermayesiyle büyüdü.

Hayatta Kalma Reçetesi – Win-Win Maddeler

• Devlet Teşvik Sözleşmelerinde Denetim ve Bağımsız Mali Müşavir Onayı

  
  

  Her teşvik raporu, bağımsız mali müşavir denetiminden geçmeli.

• Kurucu Tarafından “Hibe Geri Ödeme Risk” Bildirimi

  
  

  Kurucular, yatırım öncesinde tüm riskleri yatırımcıya açıkça beyan etmeli.

• Yatırımcı Lehine Tazminat ve Çıkış Opsiyonu

  
  

  Teşvik kaynaklı borç doğarsa, bunun kurucuya yüklenmesi ve yatırımcının çıkış opsiyonu olması şart.

En Sık Yapılan 3 Hata

1. Hibeleri “bedava para” sanmak.

2. Aynı harcamayı birden fazla teşvik programına yazmak.

3. Yatırımcıya teşvik yükümlülüklerini gizlemek.

Son Söz – Startup Mezarlığında Mezar Taşı

“Burada, devletten aldığı hibeyi yanlış raporladığı için borç batağında kaybolan bir girişim yatıyor.”

Devlet destekleri, doğru kullanıldığında bir sıçrama tahtası olabilir. Ama yanlış kurgulandığında, şirketin mezar taşı olur. Startup’lar için ders açık: Devletle dans edebilirsin, ama ritmi kaçırırsan ipini çeker.